नमस्कार मंडळी, काहीच दिवसात आपल्या सर्वांचा बाप्पा आपल्या घरी येत आहेत. गणेशोत्सव म्हणल कि सगळीकडेच आनंदाचे आणि उत्साहाचे वातावरण असते. आपल्या प्रत्येकाच्या मनात बाप्पाचे जे रूप असते साधारण त्याच रूपाचा ठाव घेणारी मूर्ती आपण घरी आणून तिची प्रा ण-प्रतिष्ठापना करी असतो. पण प्रा ण प्रतिष्ठा करण्याचे योग्य नियम आपल्याला माहित असले पाहिजेत हो ना?
आज आपण या सगळ्या नियम आणि पद्धतींबद्दल जाणून घेणार आहोत. स्कंद पुराणामध्ये श्रीकृष्णाने ध र्मराजाला सिद्धी विनायक व्रत करण्यास सांगितले आहे. या वेळी मूर्ती कशी असावी याचे सविस्तर वर्णन आले आहे. स्वशक्त्या गणनाथस्य स्वर्णरौप्यमयाकृतिम् । अथवा मृन्मयी कार्या वित्तशाठ्यं न कारयेत् ॥ अर्थात सिद्धिविनायकाच्या पूजेसाठी आपल्या सामर्थ्याप्रमाणे सोने, चांदी अथवा माती यांची मूर्ती बनवावी. या व्यतिरिक्त अन्य वस्तूंपासून मूर्ती बनवणे शास्त्रानुसार अयोग्य आहे.
गणपतीची मूर्ती कशी असावी:- गणपती बाप्पा ची मूर्ती शक्यतो बैठी म्हणजे बसलेली असावी. आपण प्रा ण-प्रतिष्ठा करतो तेव्हा मूर्ती जि वंत असते. एक ते दीड फुटांपेक्षा जास्त मोठी मूर्ती नसावी. मूर्ती एकदंत, चतुर्भुज, पाश आणि अंकुश धारण केलेली असावी. एका हाती मोदक आणि दुसर्‍या हात वरदमुद्रेत असावा. पाटावर, सिंहासनावर बसलेल्या अवस्थेतील प्रतिमा सर्वोत्तम गणेश मूर्तीची शरीरयष्टीत बदल करणे योग्य नाही.
चित्रविचित्र आकारातील गणपती मुळीच घेऊ नये गणपतीची सोंड उजवीकडे नसावी. उजव्या सोंडेच्या गणपती उपासनेमध्ये कडक सोवळ्याची आवश्यकता असते. मूर्ती सुबक, प्रसन्न आणि पिवळे पितांबर नेसलेले असेल अशी घ्यावी. मूर्ती भं गलेली, रंग उडालेली नसावी. कारण भं गलेल्या मूर्तीची पूजा केली जात नाही. शिव-पार्वतीसोबत बसलेल्या गणपतीची मूर्ती निषिद्ध आहे.
मूर्ती घरी आणताना लक्षात ठेवण्यासारख्या गोष्टी:- श्रीगणेशाची मूर्ती घेण्यासाठी घराबाहेर पडताना डोक्यावर टोपी घालून घराबाहेर पडावे. गणेश मूर्ती कपड्याने झाकून घरी आणण्याची प्रथा आहे. गणपती घरी आणताना त्या जागेवर अक्षता, गुलाल वाहून गणपती घरी आणावा. कारण अक्षता या अखंड असतात आणि त्या भं ग पावत नाहीत. श्रीगणेशाची स्थापना ईशान्य दिशेला करावी.
ध र्मशास्त्राचे आयुर्वेदात महत्त्व:- गणपतीस पत्री वाहिल्याने गणपतीची कृपा होते व सोबतच दूर्वा, बेल, शमी, रुई, आघाडा अशी औ षधी वनस्पतींना ‘ओळखणे’ सोपे होते. अनेक जुनी मंडळी व आयुर्वेदतज्ज्ञ या वनस्पतींवर आधारित औ षधे देतात. प्रवासात संकटसमयी किंवा ट्रे किंगला गेले असताना अचानक कोणी आ जारी पडला तर तज्ज्ञ मंडळींच्या सल्ल्याने ही वनौ षधी घेता येतात. याकरिता या वनस्पतींची ओळख असणे सोपे जाते.
म्हणूनच मंगळागौर, हरितालिका, गणपती सर्व व्रतांत विविध पत्री या दोन्ही हेतूनेच योजल्या आहेत. महिलावर्ग पत्री काढणे व निवडणे हे काम कौशल्यपूर्वक करतात त्यामुळे आजीबाईंच्या बटव्यात औ षधे असतात. ती आजोबांकडे नसतात. गणपती हा गणपतीप्रमाणेच असावा, तो विविध महापुरुषांच्या रूपात नसावा. मूषक गणेशाचे वाहन असल्याने हत्तीवर, मोरावर, बैलावर, सिंहावर बसलेला गणपती करू नये.
सिंहासनावर बसलेला एकदंत, शूर्पकर्ण, गजवक्त्र (हत्तीप्रमाणे मुख असलेला), लंबोदर, चार हातांत पाश, अंकुश, रद म्हणजे (तु टलेला दात) व वरदकर (आशीर्वाद) देणारा, र क्तवास म्हणजे लाल वस्त्र धारण केलेला, लाल फुलांनी सजविलेला गणपती हवा. नाग यज्ञोपवितदेखील हवे असे काही ग्रंथांत वर्णन आहे. नाचणारा, तबला वाजविणारा किंवा अभिनेत्यांच्या रूपातला नसावा.
गणेशाची स्थापना केल्यानंतर या गोष्टी लक्षात ठेवा:- सकाळी स्नान करूनच मंदिरात जावे. आणि गणेशजींची जुनी फुले, उदबत्ती वगैरे काढा, घरातील लोकांमध्ये वाटून घ्या. आणि लक्षात ठेवा की कलश आणि गणपतीला हलवायचे नाही, एकदा गणपतीची स्थापना झाली की तो विसर्जनाच्या दिवशीच हलवला जातो.
देवाची भांडी धुवून स्वच्छ करावीत. आणि उजव्या हाताला तुपाचा दिवा लावावा. भगवंताला टिका, रोळी, चंदन, अक्षित आणि फुलांची माळ अर्पण करावी. आणि उदबत्तीचा बंडल अर्पण करावा. गणपतीच्या डोक्यावर नेहमी उदबत्ती अर्पण करावी.
गणपतीच्या चरणी धूप कधीच अर्पण करू नये.:- उदबत्ती, नैवेद्य दाखवल्यानंतर गणपतीला त्याठिकाणी नैवेद्य दाखवावा. नैवेद्यात आपण मोदक, लाडू, मिठाई इत्यादी ठेवू शकतो. आणि शक्य असल्यास तांबूल फळही ठेवावे. आणि सुपारीच्या पानात दोन लांब पाने आणि दोन वेलची अर्पण करावी. सकाळीही दक्षिणा अर्पण करावी.
सकाळी आणि संध्याकाळी भोग अर्पण करावेत. आणि आरती देखील सकाळी आणि संध्याकाळी करावी. आणि भोग अर्पण केल्यानंतर पाण्याचे भांडे घेऊन देवाला अर्पण करावे. अर्थातच पाणी द्यावे. यानंतर गणेशाची कथा आणि स्तुती ऐकावी व गणेशाची आरती करावी. गणपतीला तुळशी अर्पण केली जाणार नाही याची काळजी घ्या. गणेशाला तुळशी अर्पण केली जात नाही.
गणेश विसर्जन करताना या गोष्टी लक्षात ठेवा:- गणेश चतुर्थीच्या दिवशी गणेशाची स्थापना केलेली मूर्ती पवित्र ठिकाणी, नदीत किंवा तलावात विसर्जित करावी. घरातील या दहा दिवसांच्या नियमित पूजेच्या दिवशी गणेशजींची, चांदीच्या गणेशाची किंवा गणेशजींच्या फोटोची पूजा केली तर ते थंड किंवा विसर्जित करत नाही.
आपण सर्वांनी फुलांचे हार किंवा प्रसाद गणपतीसोबत विसर्जित केला पाहिजे. कलशाचा नारळ फोडून प्रसाद म्हणून खाऊ शकतो. आणि त्याखाली ठेवलेले तांदूळ एकतर पक्ष्यांना खायला द्या किंवा विसर्जित करा. गणपती विसर्जन करताना, उचलताना तेव्हा त्यांचा चेहरा घराच्या बाहेरच्या दिशेला नाही हे लक्षात ठेवा. त्यांना घरी पाहून विरुद्ध बाजूने न्या.
